افزایش تنش‌ها میان روسیه و اوکراین وضعیت بورس روسیه و همچنین سهام بانک‌ها و بزرگترین شرکت‌های نفتی این کشور را وخیم کرده است اما نه بورس‌شان را تعطیل کردند، نه دستکاری‌هایی مانند گذاشتن دامنه نوسان و حجم مبنا در آن انجام دادند، حتی تجمعی از سهامداران زیان دیده هم وجود ندارد.
تنها باتوجه به مکانیزم خودکار برای مدتی کوتاه بورس روسیه از حرکت بازایستاد اما به سرعت باز شد و روندی صعودی را دنبال کرد درصورتی که در روزهایی که براساس بحران‌ها یا نوساناتی حال بازار سرمایه ایران خوب نیست با سرپوشی به نام «حمایت» دستکاری‌ها و تصمیمات خلق‌الساعه بسیاری برای آن گرفته و حتی گاهی اوقات بورس رنگ تعطیلی و تجمع سهامداران را می‌بیند. کارشناسان دلایل چنین رخدادی را تحلیل کردند.
شاخص متولی نمی‌خواهد
محمدرضا دهقانی احمدآباد، دبیرکل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار با بیان اینکه به غیر از بورس مسکو سایر بورس‌ها هم در شرایط بحرانی به همین شکل رفتار می کنند، گفت: با همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ شاخص داوجونز بورس نیویورک به مدت ۱۵ دقیقه مکث و در کمتر از چند روز از ۲۹هزار تا حدود ۱۸هزار سقوط کرد، بعد از آن به سرعت به‌صورت V گونه اصلاح خود را پس گرفت و به جایگاه خود بازگشت، دلیل اصلی این اتفاق اینکه متولی بورس‌های پیشرفته معتقدند بازار بهتر از آنها می‌داند و اگر محدودیتی هم می‌گذارند، فقط برای کنترل نوسانات کوتاه مدت است نه اینکه روی نمادها و بازار سرمایه قیمت‌گذاری کنند.
وی ادامه داد: محدودیت‌های گذاشته شده بر بازار سرمایه ما و رویکرد نهاد ناظر در بورس بر این مبناست که انگار بیشتر از بازار می داند و تعیین‌کننده قیمت است، اینگونه دستکاری‌ها را به انوع گوناگونی انجام می‌دهد مانند گذاشتن دامنه نوسان، محدود کردن خرید و فروش و ... به‌نحوی که انگار بازار را قبول ندارد که البته همیشه هم با شکست مواجه میشود.
دبیرکل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار افزود: اتفاق بدی که وجود دارد اینکه اصلاحاتی که برای جلوگیری از اصلاح قیمت به سمت بالا یا پایین انجام می‌دهد باعث میشود اصلاح در بازه زمانی طولانی مدت با مشقت فراوان اتفاق بیفتد. به گفته وی باید رویکرد، تغییر کند و این دید نهادینه شود که نهاد ناظر، نهاد قیمت‌گذار نیست و تنها کاری که باید انجام دهد جلوگیری از نوسانات کوتاه مدت ناشی از خطای انسانی یا هیجانات عجیب و غریب است. دهقانی با بیان اینکه نباید نهاد ناظر خود را متولی قیمت‌گذاری یا شاخص بداند، تصریح کرد: نهاد ناظر باید عملکرد خود را به سمت کارا بودن و نقدشونده بودن بازار سرمایه سوق دهد که تأمین مالی در آن انجام شود و شاخص صعود و نزول قیمت سهام را مبنایی بر ارزیابی خود در نظر نگیرد که اگر چنین رویکردی اتفاق افتد می‌بینیم سازوکار بازار به نحوی خواهد بود که راحت‌تر و سریع‌تر قیمت‌ها کشف میشود و پروسه بیش واکنشی که در نتیجه تأثیرپذیری سریع قیمت‌ها از اخبار عجیب و غریب است، زمان‌بر نباشد، در همان سرعت اصلاح و به قیمت تعادلی برگردد.
پیروی از استانداردهای جهانی
حسین خزلی خرازی، فعال بازار سرمایه در پاسخ به این پرسش که چرا بورس ایران در شرایط بحرانی از روند طبیعی خود خارج میشود اما در بورس‌های دنیا مانند بورس مسکو با این حجم از بحران چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد، گفت: این موضوع به عادت و تمرینی مربوط است که مقامات ناظر و مجری با سهامداران داشتند یعنی همیشه سهامداران خصوصا حقیقی‌ها توقع دارند بورس صعودی باشد اما در دنیا باتوجه به اینکه مکانیزم‌های بورس ما در آنجا وجود ندارد، هر شخصی که وارد بورس میشود اثرپذیری همه تحولات سیاسی، اقتصادی، بین‌المللی و همه بحران‌ها در بورس را می‌پذیرد.
وی ادامه داد: بیش از ۲۰ سال ریزساختارهای اشتباه بازار منجر به ایجاد چنین عادت اشتباهی در بازار سرمایه ما شده است. ریزساختارهای بازار برای سهامداران این عادت را ایجاد کرده است که وجود محدوده نوسان باعث میشود این دید نهادینه شود که در صف خرید باید شخصی عرضه و در صف فروش باید شخصی باشد که آن را جمع کند حتی اگر قرار است اصلاحی در قیمت مثبت یا منفی اتفاق افتد باید زمان‌دار و کشدار باشد اما در هیچکدام از بورس‌های دنیا به این شکل نیست.
این کارشناس بازار سرمایه افزود: بورس مسکو در روز اول حمله ۳۰ درصد ریخت و روز بعد ۱۷ درصد صعود کرد البته به دلیل ترمز خودکار بورس توقفی کوتاه مدت به آن داده شد که در روز بعد و با باز شدن بورس روند صعودی شد اگر در کشور ما چنین اتفاقی می‌افتاد حتما بورس تعطیل و محدوده نوسان بسته می‌شد اما دولت روسیه برای جنگ از پیش تعیین شده بورس مسکو را تعطیل نکرد و ۱۷ درصد هم صعود کرد، این مسئله در بورس‌های دنیا طبیعی است و سرمایه‌گذاران هم آن را پذیرفتند چون به مراتب چنین نوساناتی در بورس دیده شده است اما در کشور ما فرهنگ بیش از ۲۰ ساله باعث شده سهامداران اینگونه نوسانات را قبول نداشته و انتظار دارند همیشه بورس با قیم‌های حمایتی در سمت مثبت و منفی پشتیبانی شوند. به گفته خزلی خرازی برای اینکه در بورس ما این عادت از بین رود باید از استانداردهای نظارتی و اجرایی بورس‌های جهان تبعیت کنیم.
رفع معضل حد نوسان
«حرمت مکانیزم بازار را در بازار سرمایه رعایت کنید». فرهنگ قراگوزلو، عضو هیأت‌مدیره کانون کارگزاران و کارگزاری توسعه معاملات کیان با بیان این مطلب، با تحلیلی بر روند بازار سهام روسیه، ارزیابی خود را درمورد اینکه چرا وقتی حال بورس ایران خوب نیست، حامیان بسیاری پیدا و دستکاری‌های زیادی در آن اتفاق می‌افتد، بیان کرد.
***
* تنش روسیه و اوکراین وضعیت بازار سهام روسیه را بسیار دگرگون کرده است اما نه بورس آنها تعطیل شد و نه سهامداران تجمع کردند.
در مورد ریزش۵۰ درصد بازار سهام روسیه می‌بینیم حتی در اقتصاد بسته و در شرایط جنگی همچون روسیه هر کاری می‌کنند اما «حرمت مکانیزم بازار» را نگه می‌دارند. دستکاری بازار اگر جرم است ربطی ندارد معامله‌گری معمولی چنین کاری را انجام دهد یا عده‌ای از مدیران شرکت‌های سرمایه‌گذاری به دستور سازمان. با این به اصلاح حمایت‌ها علاوه بر اینکه مکانیزم قیمت‌گذاری صحیح و تخصیص بهینه منابع ناشی از آن مختل میشود، در بلند مدت صرفا درد ناشی از کاهش قیمت‌ها را برای مردم ناآگاه و ناآشنا به بازار سرمایه و از همه جا بی‌خبر بیشتر می‌کنند.
* اگر حد نوسان به شکل فعلی وجود نداشت، چه شرایطی برای بازار سرمایه اتفاق می‌افتاد؟
اگر چنین اتفاقی در بازار سرمایه ما در مرداد ۱۳۹۹ وجود نداشت با اصلاح سریع قیمت‌ها موارد زیر رخ می‌داد:
۱. هیچ‌یک از سهامداران فعلی آنقدر زجر نمی‌کشیدند و کاهش قیمت‌ها در بازه زمانی طولانی و بیش واکنشی در جهت منفی اتفاق نمی‌افتاد.
۲. هیچ‌یک از مدیران فرصت‌طلب که با سهم‌های ریسکی بازی کرده و به قیمت‌های نجومی رسانده بودند به اسم حمایت با پول حقوقی‌ها، کدهای شخصی شان را به راحتی خالی نمی‌کردند.
۳. با فرسایشی شدن شرایط، اعتماد و اطمینان عموم مردم از بازار از بین نمی‌رفت و هر فرد به میزان ریسکی که در خرید سهام شرکت‌ها می‌پذیرفت در ریزش منفی درست و منصفانه تنبیه می‌شد.
۴. ناشران که پول خود را باید صرف تولید و ارائه خدمات کنند، در قیمت‌های نجومی و حبابی شده توسط عده‌ای متخلف به اسم حمایت صرف بازارگردانی نمی‌کردند و ضررهای غیر قابل جبران را که عده‌ای نوسانگیر ایجاد کرده بودند از جیب شرکت و عده‌ای سهامدار واقعی پرداخت نمی‌کردند. اشتباه و تصمیمات غلط در نهادهای سیاست‌گذار منجر به تصمیمات و خطاهای بعدی میشود.
* برخی موارد سیاست‌گذاری جنبه بهینه کردن شرایط را دارد اما برخی موارد معضل جدی بازار هستند، درمورد آنها توضیح دهید.
در ریزساختارها موضوع دامنه نوسان مشکلات بسیاری به وجود آورده است، به دلیل وجود چسبندگی و حالت آهن‌ربایی که دامنه نوسان دارد، بازار در شرایط خاص به سمت مثبت یا منفی حرکت می‌کند و در صف‌های خرید و فروشی که به وجود می‌آورد، فروشنده علاقه به فروش سهام خود ندارد و حتی شخصی هم که تمایل به فروش دارد آن را به تعویق می‌اندازد، خریداران بالقوه هم تبدیل به بالفعل می‌شوند. این مسئله باعث میشود در روند قیمت سهم‌ها over reaction به وجود آید و زمانی که روندهای مثبت و منفی بازار طولانی‌مدت ادامه پیدا می‌کند، این موضوع مشکل‌ساز و مثبت‌ها باعث میشود ریسک بازار در کوتاه مدت برای عموم کمتر نشان داده و منجر به ایجاد ریسک زیاد در بلند مدت مکانیزم بازار میشود. اگر دامنه نوسان وجود نداشت و ریسک کوتاه مدت بازار درست نشان داده می‌شد در روند صعودی بازار حجم عظیمی از پول ناآگاه وارد بورس نمی‌شد و با ریسک بالای به وجود آمده در بلند مدت، در زمان ریزش سرمایه‌گذاران آزرده خاطر نمی‌شدند.
* و دیگر معایب دامنه نوسان ...
به‌طور کلی عدم امکان کشف صحیح و سریع‌قیمت‌ها، کاهش نقدشوندگی اوراق بهادار، بیش‌واکنشی نسبت به اخبار، بی‌ارزش شدن تحلیل اطلاعات، ساده شدن امکان دستکاری قیمت‌ها، سرایت‌پذیری جو مثبت و منفی از صنایع به یکدیگر و مختل شدن فعالیت بازارگردانی را می‌توان از معایب وجود دامنه نوسان و حجم مبنا عنوان کرد.
* بازار با چه مشکلات حیاتی دست و پنجه نرم می‌کند؟
از جمله سایر مسائل و مشکلات مهم و حیاتی بازار که نفس فعالان و سرمایه‌گذاران را گرفته است و منجر به ایجاد بحران‌های آتی خواهد شد علاوه بر ریزساختارها، فرمول اشتباه نرخ گاز خوراک و سوخت به عنوان نهاده تولید، اهمیت حاکمیت شرکتی در قوانین و مقررات و رعایت حق و حقوق سهامداران، سرمایه‌گذاری ۱۵درصد منابع صندوق‌های فیکس در سهام شرکت‌های بورسی، سوءاستفاده از مفهوم صحیح تعارض منافع در تصمیمات اتخاذ شده به منظور چیدمان هیأت مدیره شرکت‌ها تا اعضای شورای بورس و قیمت‌گذاری دستوری است. در پایان همچنین این موضوع باید جا افتد که مدیران سازمان مسئولیت پاسخگویی شاخص را ندارند.
- ملیکا حمزه‌ئی - خبرنگار
نظر شما